Pa’ikrávar

“An Tuairgnín”

Scéal Traidisiúnta Karuk

Réamhrá

Tá na hIndiaigh Karuk ina gcónaí in Iarthuaisceart Chalifornia, cuid mhór acu fós ina ndúiche féin cois na habhann ar a dtugtar an Klamath inniu. Tá níos lú ná deichniúr cainteoirí dúchais fágtha acu, ach tá an teanga, ar ball den ghrúpa Hokan í, á múineadh sna scoileanna anois, faoi dheireadh.

Sa sean-am bhíodh cónaí orthu i dtithe adhmaid i mbailte beaga le taobh na habhann. Bhídís beo ar na dearcáin a fhásann go fairsing fós sna sléibhte, agus ar na bradáin nach bhfuil chomh líonmhar san abhainn anois.

“Pikvah” nó miotas is ea an scéal seo, ceann de na scéalta faoin am a raibh na “Ikxaréeyav”, na seandéithe, i réim fós sa domhan seo, roimh theacht ann don chine daonna.

Foilsíodh den chéad uair an pikvah seo in Tobacco Among the Karuk Indians of California le John P. Harrington, Bureau of American Ethnology, Bulletin 94, 1932.

D’athscríobh mé an téacs sa ghnáthlitriú a úsáideann na daoine Karuk anois, chuir mé Gaeilge air, agus chuir mé gluais leis.

Litriú agus Fuaimniú

Tá na gutaí Karuk an-chosúil leis na gutaí Gaeilge. Dúblaítear gutaí fada sa litriú. Scríobhfaí “uum” mar “úm” i nGaeilge. Taispeánann an agúid ´ go bhfuil béim ar an siolla, agus taispeánann an cuairín ^ go bhfuil ton éirí-agus-titim ann.

Fuaimnítear f, h, m, n, p, s, t mar na consain chéanna i nGaeilge. Fuaimnítear r mar ‘r’ leathan, v mar ‘bh’ caol déliopach, agus x mar ‘ch’ leathan. Fuaimnítear ch, sh, th, k, agus y mar na litreacha céanna i mBéarla: chin, shin, thin, kin, yin. Scríobhtar an stop glotais (nó an pléascach glotais) leis an uaschamóg ’.

An Teach Allais

Pahûut Pihnêefich mar Cadhóit pookyâanik, a rinne sé pa’ávansa uum an fear eisean pu’ikrâamtiheeshara ní bheidh sé ag tuargaint ikrávara mûuk. tuairgnín leis	Mar a d’ordaigh Cadhóit nach mbeadh an fear ag tuargaint leis an tuairgnín.
Pihnêefich mupâapuhanik: Cadhóit bhí ráite aige anallód “Asiktávaan uum póokraamtiheesh.” bean ise a bheas ag tuargaint Kunchúuphinaatihanik ikmaháchraam bhí siad ag caint anallód sa teach allais hûut áta payaas’ára kunkupítiheesh, conas ní mé? an cine daonna beidh siad ag déanamh fâat áta pakun’áamtiheesh? céard ní mé? a bheas siad ag ithe	Séard a dúirt Cadhóit i bhfad ó shin: “Is í an bhean a bheas ag tuargaint.” Bhí siad sa teach allais, ag comhrá faoin gcine daonna. Céard a bheas siad a dhéanamh? Céard a bheas siad a ithe?
Koovúra panu’áamti chuile rud atáimid ag ithe koovúra chuile rud peekxaréeyav vaa mukunipâapuhanik na déithe mar sin bhí ráite acu anallód yaas’ára vaa páy cine daonna mar sin é sin kun’áamtiheesh. beidh siad ag ithe	Séard a dúirt na déithe ná go mbeadh an cine daonna ag ithe chuile rud a itheann siad féin.
Xás kunipítihanik: ansin bhí siad ag rá anallód “Kuníkraamtiheesh paxuun, beidh siad ag tuargaint an mhin dearcán yaas’ára paxuun kuníkraamtiheesh.” cine daonna an mhin dearcán beidh siad ag tuargaint Xás yíth upiip: ansin duine amháin deir sé “Hûut ukuphêesh xâatik ávansóokraami?” conas déanfaidh sé bíodh go dtuairgní fear	Ansin dúirt siad: “Beidh siad ag tuargaint na ndearcán. An cine daonna a bheas á dtuargaint.” Dúirt duine amháin ansin: “Céard faoin bhfear a bheith ag tuargaint?”
Xás Pihnêefich upiip: ansin Cadhóit deir sé "Pûuhara, ní hea ávansa uum vúra vâaram fear eisean go deimhin i bhfad uhyásuroovish ithváaykam. gobfaidh sé amach ar aghaidh Vâaram uhyásuroovish. i bhfad gobfaidh sé amach	Ansin dúirt Cadhóit: “Ní hea. Beidh rud éigin fada ag an bhfear a ghobfaidh amach roimhe, i bhfad roimhe.
Vaa uum paxíich ukyâaratiheesh. mar sin eisean an páiste beidh sé ag déanamh Hukóoypaaymeesh? go dtí cén áit bogfaidh sé Xáy upíikunaa. ná buaileann sé iad le cloch Xâatik asiktávaan bíodh sé bean uum vúr úkraamti. ise go díreach tá sí ag tuargaint	Beidh sé ag déanamh páistí leis. Cá gcuirfidh sé é le nach mbuaile sé é? Déanadh an bhean, an tuargaint.
Asiktávaan bean uum puhúun vúra ise beag an baol go díreach kupápiikunaaheeshara. ní bhuailfidh sí iad ar aon chaoi Ávansa uum vúr u’ápimtiheesh fear eisean go deimhin beidh sé ag lorg papátasaraha. an t-anlann	Beag an baol go mbuailfidh an bhean rud ar bith ansin. An fear a bheas ag lorg bia le hithe leis an mbrachán dearcán.
U’ákunvutiheesh, beidh sé ag seilg u’ahavishkâanvutiheesh beidh sé ag iascaireacht káru vúra áama. agus go deimhin bradán Áas va’ávaha yíchaach ukyâatiheesh uisce a chuid bia le chéile beidh sé ag déanamh pátasaraha. anlann	Beidh sé ag seilg agus beidh sé ag iascaireacht na mbradán. Beidh sé ag cnuasach bia ón abhainn mar anlann.

Tá Gluais ann freisin ins a bhfuil na focail Karuk go léir in éineacht le roinnt eolais faoi mar a chuirtear le chéile iad.

Tá tuilleadh eolais faoi na Karuk agus a dteanga le fáil ar na leathanaigh seo a leanas:

Wikipedia

Karuk Language

Karuk Songs