Òran Tharsgabhaig

air a sheinn le Aonghas Dòmhnallach

À rèir Mòrag Dhonnchaidh (NicDhòmhnaill),
Tarsgabhaig, chan eilear cinnteach cò rinn e.
Bha Ciorstaidh Livingston ga sheinn gu tric,
ach tha Mòrag dhen bheachd gur e fear Robastan
a bha a' fuireach ann an àite faisg air a'
chladach ris an canar "Am Poll" a rinn e.

air a chlàradh le Andreas Wolff
air 23 An t-Iuchar 2007
ann an Tarsgabhaig aig an taigh
aig Aonghas Dòmhnallach

loudspeaker

Dàn don bhaile anns an d' àraicheadh mi

An uair a dh' fhàg mi Tarsgabhaig
'S mi sin nam bhalach òg
Gur beag bha leam de chùram
Cò 'n taobh a stiùirinn romham;
Ach nis o 'n laidh an aois orm
Tha mi smaoineachadh gach là
Carson a dh'fhàg mi Tarsgabhaig,
Am baile san robh mi òg.

achadhnacloiche

Air an tràigh an Achadh na Cloiche faisg air Tarsgabhaig (dealbh le Andreas Wolff)

Far 'm biodh clann nighean fhìnealta
'Bha sìobhalt' sèamhaidh suairc,
Làn caoibhneis tlàiths is carantachd,
Gun àrdan is gun uaill,
Gur tric mi nis a' smaoineachadh
Gach taobh d'an dèan mi gluasad
Carson a dh'fhàg mi Tarsgabhaig,
Am baile 's an robh mi òg.

Sin far am bheil na h-òganaich
'N an còmhdach 's glaine snuaidh,
Iad aoibhinn sunndach aigeannach
'S iad tapaidh sgairteil cruaidh;
Bu mhath air raoin na h-iomaine
Gu cluich a chur gu luath,
Ro mhath air tùs 'n àireamh iad
Gu nàmh a chur gu ruag.

Ged tha mi fad air astar uaith
'An Sasainn seo air chuairt
Gur tric mi air a' smaoineachadh
Ged is faoin e ri luaidh;
Ait' aoibhinn sunndach aigeannach
'S e tlachdmhor pailt gach uair,
Gur tric 'gheibh coigreach aoidheachd
Anns a' bhaile 'n robh mi òg.

Mo shoraidh do na cuairteagan
Na cluainean 's na glinn,
'S an òg an robh mi buachailleachd
'S ag uallachadh chrodh laoigh
Am measg na h-òigridh curanta
Gun uireasbhuidh no dìth:
Bha gach nì 'bu mhath leò ac'
Sa bhaile 'n robh mi òg.

Bha mise 'n iomadh àite
O 'n a dh' fhàg mi an taobh tuath.
San Fhraing, san Spàin, san Eadailt,
San Afraga air chuairt,
Ach àit fon ghrèin chan fhaca mi
Cho taitneach r' a luaidh
Ris an àite 'n can iad Tarsgabhaig,
'S e baile beag nam buadh.

Nuair thigeadh tìm a' gheamhraidh oirnn
cha b' àm 'bu ghainne spòrs;
Bhitheadh sinn gu tric air chèilidh
Ag èisteachd nigheanan òig;
'Nuair a shuidheadh iad air chèilidh
Gu 'm b' aoibhinn leam an ceòl;
Bu bhinne 'bhith gan èisteachd
Nan teudan nan deich meòir.

Mo shoraidh uam do Tharsgabhaig
Don dream dhiubh sin tha beò;
Bu tric bha mi nan cuideachd
Ri cleasachd air bheag ghò;
Tha cuid a-nis nan laidhe dhiubh
Gu samhach sìos fon fhòd,
Is cuid eile fad air astar dhinn
On bhail' san robh sinn òg.

Gur cuimhneach leam nuair dh'fhàg mi 'n àit'
Mo mhàthair bhith fo bhròn,
Mo pheathraichean bhith dubhach chionn
Nach fuirichinn nan còir;
Tha cuid a-nis nan sìneadh ann
'N ciste chaol fon fhòd,
Is dh'fhàg siud mise aonranach
'S mo smaointean fo bhròn.

Mo shoraidh uam do Shlèibhte
Do gach sliabh th' ann is tom
Far 'n òg bha mise cluaineiseach
'N àm buachailleachd nam bò;
O 'n tha mi nis fàs fann is sean,
Is m' anail call a treòir,
B' e mo mhiann bhith 'n Tarsgabhaig,
Am baile san robh mi òg.

Ga chur an co-theacs farsaing

Thogadh Aonghas Dòmhnallach ann an Glaschu ach bha a chuideachd à Tarsgabhaig is bhiodh e gu tric a' toirt seachad làithean-saora còmhla riutha. Tha e a-nis a' fuireach ann bho chionn iomadach bliadhna. Chuala e an t-òran seo bho a mhàthair.
Bha Ciorstaidh Livingston a' fuireach ann an Tarsgabhaig agus tha deagh chuimhne aig Mòrag Dhonnchaidh (NicDhòmhnaill) oirre. Chuir Mòrag a' mhòr chuid dhen bheatha aice seachad ann cuideachd, agus tha i ag innse san agallamh a rinn mi rithe (faic an duilleag sin) gun robh dà sgioba iomainn aig Tarsgabhaig a bhuannaich an aghaidh a h-uile sgioba eile san Eilean (iomradh san treas rann).
Dh'innse Mairead Dhòmhnallach dhomh san agallamh a rinn mi rithe gun robh muinntir Tharsgabhaig ainmeil airson a bhith a' cèilidh gu anmoch agus tha iomradh air sin san siathamh rann.

Bha cuid de dhaoine a' faireachdainn gun robh daoine na bu thoilichte sna seann làithean (faic Alasdair MacNeacail is Pàdraig MacAsgaill): Ged a bha iad na bu bhòchda bhiodh iad na bu thoilichte nan inntinn. Mura b' e is gun robh bochdainn uabhasach ann, mar a bha sa bhliadhna a ghaiseadh a' bhuntàta (1846; faic "Beagan Eachdraidh"), bha iad toilichte leis na bh'aca: "Bha gach nì 'bu mhath leò ac', sa bhaile 'n robh mi òg" (rann 5). Cha robh iad a' smaoineachadh gun robh iad bochd. Tha Mairead Bennett (a tha na h-ollamh aig oilthigh Dhùn Èideann) ag ràdh sin mu làithean a h-òige san Eilean agus tha cuid de luchd-agallaimh sa phròiseact seo air sin a ràdh. Ged a bha iad mothachail gun robh na h-uachdaran na bu bheartaiche cha robh inferiority complex aca idir (faic Màiri Liondsaidh). Cha robh na h-uimhir de thaghadh ann is a th' againn san là an-diugh. Tha a' chiad trì rannan a' toirt iomradh air sin: "Gur beag bha leam de chùram, cò 'n taobh a stiùirinn romham" agus "Gur tric mi nis a' smaoineachadh, gach taobh d'an dèan mi gluasad". Mar a thuirt Mòrag Bheag: "Bha a h-uile duine an aon rud!" Is dòcha gur e dìreach gearainn àbhaisteach a th' ann a gheibhear sa h-uile ginealach? Gu cinnteach tha na seirbheisean slàinte tòrr nas fheàrr is barrachd chothroman ann. Ach, saoilidh mi gu bheil daoine ceart ag ràdh gur e fìor dheagh rud a bha sna coimhearsnachdan làidir mar a bha (faic Iain Beag) is daoine a' cuideachadh a chèile.

À rèir Iain MacFhionnghain is e a' Ghàidhlig a tha a neartachadh faireachdain coimhearsnachd is faireachdain cinnidheachd. Rinn Iain, mac Donnie "Peatroil", rannsachadh air fèin-aithne nan Slèiteach an 2007 airson Oilthigh Sràth Chluaidh leis an tiotal: "An inheritance of shame? What it means to be a Gael in the modern world." Thug e seachad òraid aig co-labhart "Heritage and the Environment" aig Sabhal Mòr Ostaig san Òg-Mhios 2007. Mhothaich e gu bheil 40% dhen talamh sna h-Eileanan Siar le muinntir an àite agus gu bheil 70% dhen t-sluaigh a' fuireach air talamh a tha "community owned". Chan eil mòran talaimh leis na coimhearsnachdan san Eilean Sgitheanach idir, ged a tha Urras Coimhearsnachd Shlèite air airgead fhaighinn bhon Chrannchur Nàiseanta airson an stèisean aig Donnie "Peatroil" a cheannach is iad ag iarraidh coille oighreachd An Torr Mòr a cheannach. Bha daoine cuideachd dhen bheachd ge-tà gun do dh'abharaich a' Ghàidhlig nàire mar eisimpleir nuair a bha droch Bheurla agad is muinntir na Beurla a' gaireachdain mu do dhèidhinn-sa (faic cuideachd cunntas aig Jetta Friseal). Ged a bha daoine a' smaoineachadh gun robh faireachdain "caoimhneis tlàiths is carantachd" (rann 2) a' bunntainn ris a' Ghàidhlig bhiodh iad cuideachd ag ràdh gu math fuar: "Gaelic doesn't get you of the island!" (i.e. a dh'obair). Is coltach gun robh daoine a' fulang dhuighleadasan air sgàth is nach robh Beurla aca (faic cuideachd Jetta Friseal).

air ais