Mullóg
mullóg — seo an cineál focail a bhfuil baramhail againn caidé is ciall dó, ach ní
dóiche go bhfaca muid nó go gcuala muid ariamh míniú ceart air, agus bhéadh sé doiligh againn
féin an míniú sin a thabhairt; agus bíonn cineál de leisc orainn dá réir
sin an focal a chur in úsáid muid féin.
mullóg: rud atá ina chnap ós cionn a bhfuil thart fá dtaobh de, mound,
heap,
hump, bump; ach gidh go dtig
le mullóg a bheith beag, thig léithe a bheith comh mór le sliabh.
San abairt dalladh mullóg is minicí a thig muid ar an fhocal, ar
ndóighe, más é an focal céanna é; is ionann dalladh mullóg
a chur ar dhuine agus bréag a chur in umhail dó agus tabhairt air rud a dheánamh
nach ndeánfadh sé dá mbíodh fios na fírinne aige.
Séamus 'ac Grianna: Thiar i dTír Chonaill, lch 67, líne 17
B'fhuras dalla-mullóg a chur ar na péas, cé go mbíonn siad díbhirceach go leor corr-uair.
Séamus 'ac Grianna: Scéal Úr agus Sean-Scéal, lch 122, líne 20
“Níor shamhail mé riamh aroimhe, a Thuathail Mhóir,” ar seisean, “go rabh sé comh furas sin do
scannrughadh, nó dalladh mullóg a chur ort acht oiread.
Séamus 'ac Grianna: An Teach nár Tógadh, lch 127, líne 13
“Faoi Dhia, caidé mar tháinig leat dalladh mullóg a chur ar a' doctúir?”
An é an focal céanna é? Fiachfaimid leis an cheangal a dheánamh i gcionn bomaite, ach
pillfimid anois ar bhun-chiall an fhocail.
Is minic gur de chréafóig a bhíonn mullóg deánta. Nuair thochailtear poll sa talamh, is annamh nach
mbíonn mullógai créafóige ag a taoibh.
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 73, líne 28
Bhí an poll ag éirghe domhain agus mullógaí na créafóige ag éirghe árd.
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 69, líne 4
Bhí maide mór fada trom agus lorg an tseádh ins na cinn aige, 'na luighe ar mhullóig den úir.
Agus nuair a líontar poll arais, is gnáthach go mbíonn mullóg ar a bharr. Is amhlaidh le huaigh,
mar shampla.
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 87, líne 2
... líonadh an uaigh go dtí go rabh sí 'na mullóig cosamhail leis na h-uaigheannaibh eile
a bhí thart oirthí.
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 86, líne 20
Agus bhí mórán mullóg inntí [reilig] nach rabh crosa ar bith orthú, an áit ar caitheadh
síos fá dheifre na daoiní a fuair bás ó tháinig an droch-shaoghal.
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 82, líne 35
(árdán)Bhí mullóg [de uaigh] ina lár agus an féar ag toiseacht a theacht.
Ach is féidir gur de rudaí eile seachas créafóg a bhéadh mullóg deánta:
Seosamh 'ac Grianna: Seideán Bruithne / Amy Foster, lch 109, líne 31
Corr-uair thiocfadh mullóg toinne isteach agus rachadh sí fríd an ghreallach cubhair
a bhí ar an bhórd.
Séamus 'ac Grianna: Faoi Chrann Smola, lch 330, líne 18
B'iomdha uair a chonnaictheas í [bád] ag teacht trasna eadar na cuibhrinn agus lasta de
fhéar úr innti agus duine de chuid pháistí La Terre-Aymont i mullaigh na mullóige
agus é ag gabháil cheoil.
Molann Gearóid Ó Cairealláin mullógaí a thabhairt ar na humps nó bumps nó ramps a shíntear ó thaoibh go taoibh an bhealaigh le bac a chur ar anluas na gcarrannaí. Sa ríomhaireacht, molaim mullóg nó maológ ar pad, m.sh. mullóg leanta ar tracker pad.
Agus thig le mullóg a bheith comh mór is gur cuid den tírdhreach í. Seo
dornán acu, ón chuid is
lugha go dtí an chuid is mó:
Seosamh 'ac Grianna: An Grádh agus an Ghruaim, lch 124, líne 12
Agus ag gabháil thar mullóig daoithe a d'fhágfadh as a amharc í, thionntuigh sí agus
chroith sí a lámh air.
Seosamh 'ac Grianna: Seideán Bruithne / Amy Foster, lch 139, líne 22
Tá aithne mhaith ag caiftíní bád beag ar an tsean-mhuileann gaoithe atá ina sheasamh
ar mhullóig bhig mar bhéadh carn aoiligh ann.
Seosamh 'ac Grianna: Ben-Hur, lch 9, líne 9
Gainimh a bhí san chuid eile uilig, gainimh mín mar bhéadh tráigh nighte ann, nó méilte
cruinne, nó maoilte nó mullógaí.
Seosamh 'ac Grianna: Pádraic Ó Conaire agus Aistí Eile, lch 270, líne 10
Shiubhail siad díreach ó thuaidh go ceann leath-uaire, go dtí gur nocht an cuan chucú
eadar dhá mhullóig shléibhe.
Seosamh 'ac Grianna: Ben-Hur, lch 261, líne 18
Tháinig an bheirt charad go bruach na habhann, agus lean siad casaidheacha an bhóthair,
thar mhullógaí árda, agus isteach i ngleanntáin, a bhí faoi thoighthe tíre.
Seosamh 'ac Grianna: Ben-Hur, lch 570, líne 28
Nuair a tháinig siad go dtí an bealach mór eadar Cnoc na Masla agus an dara mullóg
de Shliabh na n-Oluidheadh thuit sí leis an tuirse.
Anois, ar deireadh, seo sampla suimeamhail, agus b'fhéidir go ndeán sé ceangal eadar gnáth-chiall
an fhocail agus dalladh mullóg:
Seaghán 'ac Meanman: Rácáil agus Scuabadh, lch 56, líne 5
An bhó nó an chaora a théid ó ísleáin mhéithe go talta árda garbha is iomdha nidh a thig
a theacht uirthi diomaite de chrupán nó dall na mullóg.
Galar, an eadh, an dall na mullóg seo, a thig ar bhó nó ar chaora, nuair a théid sí amach thuas ar na mullógaí. Caidé
mar théid an galar i bhfeidhm ar an ainmhí? An bhfuil dalladh radhairc i gceist?
Tá, do réir Mháire Uí Cheallaigh (Scoil na gCruach, lch 110), galar
é ar shúil caora.
Agus ar deireadh dáiríribh, tá sean-ráidhte ann: Más olc maoil, is measa mullóg. Is ionann
maoil a bheith ar shoitheach agus í a bheith líonta amach ar an tsúil, nó a bheith
"ag cur thar maoil". Nuair a bhíonn sí mar sin, is doiligh gan cuid dá bhfuil innti a dhóirteadh.
Tabhair fá dear fosta an sampla thuas as "Ben Hur" ina dtráchtadh ar maoilte nó mullógaí —
maolchnuic, mar a bhéadh Na Maola Fionna ann. Cibé ar bith, maoil agus mullóg, 'siad an dá mhar an
gcéanna iad. Tá rud amháin acu comh holc leis an rud eile.