Tomás Ó Gallchobhair (1867–1953), Baile 'n Chaisil, Ardara, Lifford, Co Donegal Eolas ar an chainnteoir.
LA1257.1
Teideal: Story: Cú Chulainn.
This sound file is the property of the Royal Irish Academy, Dublin.
Ar a scríobhadh ón phláta:
Tá dath gorm ar théacs a bhfuil mé éigcinnte de.
Tá dath donn ar théacs ar díol suime é i dtaca
leis an chanamhaint de.
Nuair a d'fhág Cú Chulainn a' baile, thug sé fáinne dá bhean. "Anois,"
a deir seisean, "nuair a líonfas mo mhac — nuair a líonfas a mhéar a'
fáinne, cuir fhad liom-sa é." Bhuel, nuair a chuir — líon a mhéar a'
fáinne, chuir sí fhad le Cú Chulainn a' mac. Nuair a chonnaic Cú
Chulainn a' tarraingt air a' mac, chuir sé amach na fir a b'fhearr a bhí
aige dá mheetáil. Nuair a... bhí sé á gceangal agus á gcaitheamh ionn a
dhiaidh ar a' léana. Nuair a chonnaic Cú Chulainn caidé bhí 'mhac a
dheánamh leis na fir, chuaidh sé féin amach á mheetáil — i n-arraicios
aige.
D'fhiafruigh... chuaidh a' bheirt a throid. Nuair a — mharbhuigh Cú
Chulainn a mhac,
"Ó, Cúl Chonaill, Cúl Chonaill,
Aidmhim is tú ......................................,
'S dona d'athain tú d'aon mhac,
Urchar fuar fann agus a sleagh ionn aghaidh a h-urla.
"Leig domh tuitim ar m'aghaidh, le h-eagla go ndéarfadh an Fhéinn go
ndeánfainn teicheadh as teangmháil."
"Ó," arsa Cú Chulainn,
"Bheirim-sa mo mhallacht do mhná an domhain,
Agus do do mháthair féin go h-iomlán.
A' mhéid de ghanghaíl 'tá ins na mná
'D'fhág na lanntracha dearg.
"Och, och, agus mé air mire,
Ag gabháil suas malaidh Shliabh Buile,
Cionn mo mhic ionn mo láimh dheis,
'Chuid airm agus éideadh ionns a' láimh eile.
"Ó 's ionann mac agus a bheith gan aon mhac,
An té 'mbéadh aige 'n sé ná'n seacht,
Ní theánfaidhe 'chreach i n-éineacht."
Ar a scríobhadh ón ath-innse:
I láimh Mhicheáil Uí Bhriain.
Nuair a d'fhág C.C. an baile thug sé fáinne do a
bhean. Anois arsa seisean, cuir mo mhac fhaid
liomsa nuair a líonfas a mhéar an fáinne seo.
Nuair a líon a mhéar an fáinne chuir a mháthair
a mhac innsear a athair. Nuair a
thainic an t-athair an fear ag tarraingt fhaid
leóbhtha, chuir sé amach na fir a b'fhearr a
bhí aige in airicis an fhear. Bhí sé ag breith
orra & á gceanailt & a gcaitheamh na dhéidh
ar an léana. Chuaidh C.C. é fhéin amach
annsin roimhe & chuaidh an bheirt ag troid.
Nuair a mharbh C.C. é. C.C. ó ar seisean as
tú m'athair. Is duine d'aithin tú d'aonmhac
t'urchar fuar fann, 't sleagh i ndeidh a hurlainn.
Arsa seisean annsin, leig domh tuitim ar
m'aghaidh, le heagla go ndéirfeadh an Fhéin
go ndeánfainn teicheadh as teangmháil. Dubhairt
C.C. annsin, bheirim-sa mo mhallacht do
mhnáibh an domhain & do do mháthair féin
go hiomlán, da mhéid do mheang atá ins na
mnáibh d'fhág do leanntracha dearg. Och, och,
arsa C.C. annsin & mé ar mire, ag gol
suas mullaigh Shliabh Bullaigh, ceann mo
mhic in mo láimh dheis, a chuid airm &
éadaigh sa láimh eile. Is ionann mac & bheith
gan aon mhac, t'e:m é bheag é [?] an sé ná an
seacht ní theánfaí creach in aonfhear. [?]
Nótaí:
0. Other transcriptions of this track:
Acadamh Ríoga Éireann, http://doegen.ie/ga/LA_1257d1
(orthographic, English translation).
1. Other versions include:
Seán Ó hEochaidh, ón chainnteoir chéanna: https://www.duchas.ie/ga/cbe/9000716/7132368/9064436
(Buidheachas do Chonchúr Mag Eacháin as an eolas seo.)
Seosamh Laoide, "Cúchulainn agus Connla", Cruach Chonaill (1913) XXVII pp 96–8 (Loch Éisg – cuid de)
Íde Nic Néill agus Séamus Ó Searcaigh, "Cúchulainn", Cú na gCleas (1914) pp 55–74 esp 69–72 (Rann na Feirste)
Cathal Póirtéir, Micí Sheáin Néill, scéalaí agus scéalta (1993) at pp 178–80, 188–90, 198–200, 207–9 (Rann na Feirste)
Pádraig Mac Seáin, Searlaí Mac Anna agus Mé Fhéin (2016) at pp 130–139 (Teilionn)
LA1257.2
Teideal: Story: Gleann na Smól
This sound file is the property of the Royal Irish Academy, Dublin.
Ar a scríobhadh ón phláta:
Tá dath gorm ar théacs a bhfuil mé éigcinnte de.
Tá dath donn ar théacs ar díol suime é i dtaca
leis an chanamhaint de.
Nuair a chuaidh Fionn go Gleann na Smól a sheilg, casadh dó 'n eileat
mhaol. Bhí taobh daoith' air dhath a' ghuail, agus a' taobh eile ba ghile
ná'n sneachta air tuinn, agus ba luaithe í ná'n seabhac a' tuitim.
Chuaidh sí 'mach thair an chnoc agus thionntóigh sí agus mharbh sí an
chonairt. Nuair a b'fhada leo a bhí an chonairt — le Fionn a bhí an
chonairt air shiubhal, chuir sé 'n ordóg ionn a bhéal, chogain sé faoi n-a
dhéad go smior, "Aon neach dár lean an eileat mhaol, ní phillfidh
choidhche ach Bran, nár chaill ariamh fuigheall sealg'."
Dar leat na bhfocla tháinig sí i láthair — Bran, 's í
sáruighthe fuar fliuch.
Luigh sí síos i bhfiadhnaise Fhinn
A ghoil go binn is scread go cruaidh.
"Ó 's cosamhail, a choileáin," arsa ráidhtí Fionn "go bhfuil ár gcinn i
gcontabhair chruaidh."
Annsin a tháinig an bhean 'ba séimhightheacha a bhí sileadh súl.
"'Maith 'aithnighim," arsa Fionn, "air dhath do bhrat sróill gur tú
'bhí romham inniú i nGleann na Smól go dearbh
Fiosruighim duit an maireann beo
Aon ghadhair seoid d'fhoireann ár gcon.
"Ó, dar a' lámh sin ort a ghaiscidhigh" arsa sise. "Aon neach
dár lean 'n eileat mhaol, ní phillfidh choidhche ach Bran, nár chaill
ariamh fuigheall sealg'.
"Ní dhóichí a rachainn ar tuinn" arsa sise, "ná gur scarainn mur gcorp-sa
mar sin, mur bhfanaim mar chéile ag Fionn an áigh."
Tharraing sí lann le fiugh-bhrat déag
Le n' iomarca fíoch ionn a láimh dheis,
Bhain sí 'n cionn do chaogad laoch,
Nár mhór a' díthid a rinne a' bhean.
"Fóill fóill ort," arsa Fionn,
"Ná cuir chun claidhimh aon fhear níos mó.
Ghlacfainn-se leat-sa mar mhnaoi,
Ach go bé Goll caoch na ngréagán cró.
Ar a scríobhadh ón ath-innse:
I láimh Mhicheáil Uí Bhriain.
Gleann na Smól.
Nuair a chuaidh Fionn a sheilg i nGl. na Sm. casadh
dó an eilit mhaol. Bhí taobh duithe ar dhath an ghuail
& an taobh eile ba ghile ná an sneachta ar thuinn. &
ba luaithe ná an seabhac ar choill. Chuaidh sí
amach thar an chnoc a bhí ann. Thionntuigh sí
annsin & mharbh sí an chonairt ach Bran nár
chaill ariamh buaidh sealg(a). Nuair a b fhada le
F. a bhí an chonairt gan pilleadh chuir sé an
órdóg in a bhéal & chogain faoi na dhéad go smior.
Aoinneach arsa seisean ní phillfidh dá lean an
eilit mhaol ach Bran nár chaill ariamh buaidh
sealga. Ag ráidht na bhfocla tháinig sí i láthair
Bran 's í sáruighthe suarach fliuch. Shuidh sí síos
i bhfiadhnaise Fhinn, ag gol go binn & a sgread go
cruaidh. Cosmhail, a choileáin, arsa F. go bhfuil ár
gcionn i gcontabhairt chruaidh. Annsin a thainic an
bhean ba séimhiacha a bhí ag sileadh súil. Is
maith aithnim ar dhath do bhrat seóil gur tú bhí romham
indiu i nGleann na Smól go Dair [?] Fiosruighim
duit an maireann beó a n gadhar ceóil bhinne ná
ar gcon [?]. Dar an láimh sin ort arsa sise araist
aríst, aoinneach dá lean an eilit mhaol ní phillfidh
ariamh ach Bran nár chaill ariamh buaidh sealg.
Ní luaithe ar sise rachainn ar tuinn, go sgarfainn
mer gcuirp le mer gcinn, mara bhfágha mé bheith
mo chéile ag Fionn an áir. Tharraing sí lann
go fíochmhar géar, le n-iomala [?] fíoch ina láimh
dheis. Bhain sí an ceann de chaogad laoch, nár
mhór an deed a rinne an bhean. Fóill fóill
ort arsa Fionn annsin. Na cuir ó'n tsaoghal
aonfhear níos mó. Ghlacfainn sa leatsa mar
mhnaoi ach go bé Goll caoch na Ghréagán cró.
Chuirfeadh sé mé as mo shaoghal, dá ndeánfainn
malairt ar mhnaoi, is leisean fhear chaoch alá
páirt, Muirbhfidh mise Goll Caoch & an méid
a ghlacfadh leis don Fhéinn, mar bhfágha mé
bheith mo chéile ag F. an áir.
Nótaí:
0. Other transcriptions of this track:
Acadamh Ríoga Éireann, http://doegen.ie/ga/LA_1257d2
(orthographic, English translation).
See notes on LA1258.1.
LA1258.1
Teideal: Story: Goll agus an bhean mhór
This sound file is the property of the Royal Irish Academy, Dublin.
Ar a scríobhadh ón phláta:
Tá dath gorm ar théacs a bhfuil mé éigcinnte de.
Tá dath donn ar théacs ar díol suime é i dtaca
leis an chanamhaint de.
Nuair a chonnaic Goll cabhlach a' teacht isteach 'un a' chuain, "Cé
bhéarfas scéala 'un Fionn," arsa Goll. "Mise" arsa Caoilte, badh é an
fear a ba lúthmhaire 'ns an Fhéinn é. Ach nuair nach rabh Caoilte, nach
rabh sé aig an chuan, bhí an bhean mhór astoigh i dtír. Nuair a chonnaic
sé scéimh na mná, bhreathnuigh sé ó mhullach go lár ach gur dh'fhiafruigh
sé cé'n t-oileán nó cén tír arbh as don mhnaoi bhréagh.
"Ó mise nighean Árd-Rí Gréig'," arsa sise. "'bhéarfadh comhrac do deich gcéad
laoch
mur bhfuil ins an Fhéinn" arsa sise, "agus dul caol.."
"Aithris dó mo scéal go scriosfaidh mé fiora Fáil mur bhfanaim mar
chéile aig Fionn an áigh.
Nuair a chuaidh Caoilte fhad le Goll agus d'innis sé a' scéal do Gholl,
ghléas Goll céad fear ionn airm ghléasta a ghabháil a chomhrac leis a'
mhnaoi mhóir. Nuair a chuaidh a' ghrian síos faoithe, bhí naoi gcéad
eile fá seach. An méid eile de na fir a bhí ann, leig siad
fead nglaodhach. Ach chuir Goll air a chlogad agus a
scéith, a chlaidheamh bheart-seoid ghabháil a chomhrac leis a' mhnaoi
mhór. Cibé tchífeadh comhrac na beirte, chuir siad ceatha teineadha dá
n-airm uile agus ceatha solus dá gcuid sciatha.
Cé gur mhór an neart a bhí ionn Goll, ba bheag lorg a lámh ionns a' mhnaoi,
cé gur mhaith a chlogad agus a scéith, 's iomaí cneadh a bhí 'na thaobh.
Tháinig Fionn fhad leis. "Mhaige" arsa Fionn, "tá tú sáruighthe
suaidhtí fliuch le trí h-oidhche agus le trí lá. "An dtabharfá cead do
Oscar amhghar" ar seisean, "a ghabháil a chomhrac leis a' mhnaoi mhóir?"
"Á níl sé nár ndrong 'e bheithidhigh," arsa Goll, "ná i n-Éirinn,
má's é an t-oileán is aoibhne bláth, aon fhear ní leigfinn a chomhrac
léithe go dtuitfeadh sí le mo lámh."
Ach go bhfuair ionn a dhiaidh sin Fionn cead ó Gholl le Osgur amhghar
ghabháil a chomhrac leis a' mhnaoi mhóir.
"Anois," arsa Fionn, arsa seisean, "is cuimhnigh a mhic fhad agus
bhí tú fá ghruaim aici ins a' teangmháil gharbh."
Thug sé léim leomhain de, chuir sé a chlaidheamh go dtí cuid na
dhuirn fríde chorp na mná móire isteach.
Ar thuitim an chinn den mhnaoi mhóir. "Ó mise nighean Árd-Rí Gréige,"
arsa sise. "A' bhean ba séimhightheacha bhí a' sileadh súl. Ach go bé
draoidheacht do-choscta m'athara féin a chuir a chialltaí fá gheasa mé.
"Rinneadh fios dó" arsa sise. "Dá bhfaghainn mac rí nó ceannphort
slóigh, go mbéadh mac agam a ngéillfeadh 'n domhain seo, agus
go gcaillfeadh seisean a chionn 's a choróin."
Ar a scríobhadh ón ath-innse:
I láimh Mhicheáil Uí Bhriain.
Goll & an Bhean mhór
Nuair a tháinig G. cabhlach ag teacht isteach sa chuan
D'fhiafhruigh sé cé bhéarfadh sgéal ón chuan. Bhéarfaidh
mise arsa Caoilte sgéal ón chuan. Sul a
rabh sé ag an chuan bhí an bhean mhór istoigh i
dtír. Nuair a thainic sé sgéimh na mná, chriothnuigh
sé ó mhullach go lár ná gur fhiafruigh sé dí, cé
an tír nó cé an talamh dárbh' us í mhnaoi bhreágh.
Mise ar sise nighean Airdríog Gréag d'fhéachadh
comhraic le deich gcéad laoch mur bhfuil ins an
Fhéin & Goll Caoch. Aithris dó mo sgéal go sgriosfaidh
mé fir a Fáil mur bhfágha mé bheith mo
chéile ag F. an áir. Nuair a d'innis Caoilte
sgéal do Gholl, chuir Goll céad fear in
airm gléasta chun gol a chomhraic leis an mhnaoi
mhóir, ag gol thairsti don ghréin bhí naoi gcéad
eile fá seach. An méid eile bhí ann ghol siad
fá Áird na laoch. Ghléas Goll air a chlogad
& a sgéith & a chlaidheamh bheart óir ag gol ag
comhrac leis an mhnaoi mhóir. Cibé tchífeadh
comhrac na beirte, chuirfeadh siad ceatha teineadh
don arm nimhe & ceatha fola da gcuid sgiathán.
Cé gur neartamhail Goll ba bheag lorg a
lámh insa mhnaoi. Cé gur mhaith a chlogad &
a sgéith s'iomdha créacht bhí air 'na thaobh.
Tháinig Fionn fhad leis. Tá tú arsa F. sáruighthe
suaidhte fliuch le trí hoidhche & le trí lá. An
leigfheá cead do Osgar ãu:gach [?] gol a chomhrac
leis an mhnaoi mhóir. Níl sé aonfhear beó na
beathaidh ná in Eirinn mas í an t-oileán is aoibhne
bláth, aoinfhear ní leigfhinn a chomhrac léithe
go dtuitfidh sí le mo láimh. Ach go bhfuighir Fionn
cead a ghol le Osgar dhul a chomhrac leis an mhnaoi
mhóir. Cuimhnigh a mhic fhaid & bhí tú faoi
ghruaim aici insa cheangal gharbh. Thug sé léim
leomhain de, chuir sé a chlaidheamh go cuid
a dhorn fríd chorp na mná móire isteach.
Ar thuitim don talamh annsin don mhnaoi mhóir
mise ar sise nighean Áirdríogh Gréag, a bhean
ba séimhiacha bhí silleadh súil ach go bé
draoitheachta chrosta m'athara fhéin, chuir fá
gheasaibh mé. Rinneadh fios dó da bhfaghainn
mac ríogh na ceann port slóigh go mbeadh mac
agam a ngéillfeadh an domhan dó & go
gcaillfeadh seisean a chionn & a choróin.
Nótaí:
0. Other transcriptions of this track:
Róise Ní Bhaoill, Ulster Gaelic Voices, 2010, pp 114–7 (orthographic, English translation).
Acadamh Ríoga Éireann, http://doegen.ie/ga/LA_1258d1
(orthographic, English translation).
1. Both LA1257.2 and LA1258.1 are from "Laoidh na Mná Móire". See eg. JJ O'Kelly, Leabhar na Laoidhtheadh.
A version of this lay was written down by Seamus Ennis from Séamus Ó hIghne from Leargaidh na Saorthach in the Ardara district (CBÉ 1282.272–275).
2. Cf. An Sgeulaidhe Gaedhealach No 22 — "an eilit mhaol"
LA1258.2
Teideal: Numerals 1–30, 40
This sound file is the property of the Royal Irish Academy, Dublin.
Ar a scríobhadh ón phláta:
Tá dath gorm ar théacs a bhfuil mé éigcinnte de.
Tá dath donn ar théacs ar díol suime é i dtaca
leis an chanamhaint de.
ceann amháin
beirt
triúr
ceathrar
cúig cinn
sé cinn
seacht gcinn
ocht gcinn
naoi gcinn
deich gcinn
aon chionn déag
dhá chionn déag
trí cinn déag
ceithre cinn déag
cúig cinn déag
sé cinn déag
seacht gcinn déag
ocht gcinn déag
naoi gcinn déag
fiche
cionn agus fiche
beirt agus fiche
triúr agus fiche
ceathrar agus fiche
cúig cinn agus fiche
sé cinn agus fiche
seacht gcinn agus fiche
ocht gcinn agus fiche
naoi gcinn agus fiche
deich gcinn agus fiche
dhaichead cionn
Ar a scríobhadh ón ath-innse:
Ní hann dó.
Nótaí:
0. Other transcriptions of this track:
Acadamh Ríoga Éireann, http://doegen.ie/ga/LA_1258d2
(orthographic, English translation).
LA1258.3
Teideal: Days of the week
This sound file is the property of the Royal Irish Academy, Dublin.
Ar a scríobhadh ón phláta:
Tá dath gorm ar théacs a bhfuil mé éigcinnte de.
Tá dath donn ar théacs ar díol suime é i dtaca
leis an chanamhaint de.
Dé Luain
Dé Máirt
Dé Céadaoine
Déardaoin
Dé hAoine
Dé Sathairn
An dtearn mé an Domhnach?
Ar a scríobhadh ón ath-innse:
Ní hann dó.
Nótaí:
0. Other transcriptions of this track:
Acadamh Ríoga Éireann, http://doegen.ie/ga/LA_1258d3
(orthographic, English translation).